柳子厚墓志銘

　　子厚，諱宗元。七世祖慶，為拓跋魏侍中，封濟(jì)陰公。曾伯祖奭，為唐宰相，與褚遂良、韓瑗俱得罪武后，死高宗朝?；士贾M鎮(zhèn)，以事母棄太常博士，求為縣令江南。其后以不能媚權(quán)貴，失御史。權(quán)貴人死，乃復(fù)拜侍御史。號(hào)為剛直，所與游皆當(dāng)世名人。

　　子厚少精敏，無(wú)不通達(dá)。逮其父時(shí)，雖少年，已自成人，能取進(jìn)士第，嶄然見(jiàn)頭角。眾謂柳氏有子矣。其后以博學(xué)宏詞，授集賢殿正字?？〗芰罚h論證據(jù)今古，出入經(jīng)史百子，踔厲風(fēng)發(fā)，率常屈其座人。名聲大振，一時(shí)皆慕與之交。諸公要人，爭(zhēng)欲令出我門(mén)下，交口薦譽(yù)之。

　　貞元十九年，由藍(lán)田尉拜監(jiān)察御史。順宗即位，拜禮部員外郎。遇用事者得罪，例出為刺史。未至，又例貶永州司馬。居閑，益自刻苦，務(wù)記覽，為詞章，泛濫停蓄，為深博無(wú)涯涘。而自肆于山水間。

　　元和中，嘗例召至京師；又偕出為刺史，而子厚得柳州。既至，嘆曰：“是豈不足為政邪？”因其土俗，為設(shè)教禁，州人順賴(lài)。其俗以男女質(zhì)錢(qián)，約不時(shí)贖，子本相侔，則沒(méi)為奴婢。子厚與設(shè)方計(jì)，悉令贖歸。其尤貧力不能者，令書(shū)其傭，足相當(dāng)，則使歸其質(zhì)。觀察使下其法于他州，比一歲，免而歸者且千人。衡湘以南為進(jìn)士者，皆以子厚為師，其經(jīng)承子厚口講指畫(huà)為文詞者，悉有法度可觀。

　　其召至京師而復(fù)為刺史也，中山劉夢(mèng)得禹錫亦在遣中，當(dāng)詣播州。子厚泣曰：“播州非人所居，而夢(mèng)得親在堂，吾不忍夢(mèng)得之窮，無(wú)辭以白其大人；且萬(wàn)無(wú)母子俱往理?！闭?qǐng)于朝，將拜疏，愿以柳易播，雖重得罪，死不恨。遇有以夢(mèng)得事白上者，夢(mèng)得于是改刺連州。嗚呼！士窮乃見(jiàn)節(jié)義。今夫平居里巷相慕悅，酒食游戲相徵逐，詡詡強(qiáng)笑語(yǔ)以相取下，握手出肺肝相示，指天日涕泣，誓生死不相背負(fù)，真若可信；一旦臨小利害，僅如毛發(fā)比，反眼若不相識(shí)。落陷穽，不一引手救，反擠之，又下石焉者，皆是也。此宜禽獸夷狄所不忍為，而其人自視以為得計(jì)。聞子厚之風(fēng)，亦可以少愧矣。

　　子厚前時(shí)少年，勇于為人，不自貴重顧籍，謂功業(yè)可立就，故坐廢退。既退，又無(wú)相知有氣力得位者推挽，故卒死于窮裔。材不為世用，道不行于時(shí)也。使子厚在臺(tái)省時(shí)，自持其身，已能如司馬刺史時(shí)，亦自不斥；斥時(shí)，有人力能舉之，且必復(fù)用不窮。然子厚斥不久，窮不極，雖有出于人，其文學(xué)辭章，必不能自力，以致必傳于后如今，無(wú)疑也。雖使子厚得所愿，為將相于一時(shí)，以彼易此，孰得孰失，必有能辨之者。

　　子厚以元和十四年十一月八日卒，年四十七。以十五年七月十日，歸葬萬(wàn)年先人墓側(cè)。子厚有子男二人：長(zhǎng)曰周六，始四歲；季曰周七，子厚卒乃生。女子二人，皆幼。其得歸葬也，費(fèi)皆出觀察使河?xùn)|裴君行立。行立有節(jié)概，重然諾，與子厚結(jié)交，子厚亦為之盡，竟賴(lài)其力。葬子厚于萬(wàn)年之墓者，舅弟盧遵。遵，涿人，性謹(jǐn)慎，學(xué)問(wèn)不厭。自子厚之斥，遵從而家焉，逮其死不去。既往葬子厚，又將經(jīng)紀(jì)其家，庶幾有始終者。

　　銘曰：“是惟子厚之室，既固既安，以利其嗣人。”

　　zǐ hòu ，huì zōng yuán 。qī shì zǔ qìng ，wéi tuò bá wèi shì zhōng ，fēng jì yīn gōng 。céng bó zǔ shì ，wéi táng zǎi xiàng ，yǔ chǔ suí liáng 、hán yuàn jù dé zuì wǔ hòu ，sǐ gāo zōng cháo 。huáng kǎo huì zhèn ，yǐ shì mǔ qì tài cháng bó shì ，qiú wéi xiàn lìng jiāng nán 。qí hòu yǐ bú néng mèi quán guì ，shī yù shǐ 。quán guì rén sǐ ，nǎi fù bài shì yù shǐ 。hào wéi gāng zhí ，suǒ yǔ yóu jiē dāng shì míng rén 。

　　zǐ hòu shǎo jīng mǐn ，wú bú tōng dá 。dǎi qí fù shí ，suī shǎo nián ，yǐ zì chéng rén ，néng qǔ jìn shì dì ，zhǎn rán jiàn tóu jiǎo 。zhòng wèi liǔ shì yǒu zǐ yǐ 。qí hòu yǐ bó xué hóng cí ，shòu jí xián diàn zhèng zì 。jun4 jié lián hàn ，yì lùn zhèng jù jīn gǔ ，chū rù jīng shǐ bǎi zǐ ，chuō lì fēng fā ，lǜ cháng qū qí zuò rén 。míng shēng dà zhèn ，yī shí jiē mù yǔ zhī jiāo 。zhū gōng yào rén ，zhēng yù lìng chū wǒ mén xià ，jiāo kǒu jiàn yù zhī 。

　　zhēn yuán shí jiǔ nián ，yóu lán tián wèi bài jiān chá yù shǐ 。shùn zōng jí wèi ，bài lǐ bù yuán wài láng 。yù yòng shì zhě dé zuì ，lì chū wéi cì shǐ 。wèi zhì ，yòu lì biǎn yǒng zhōu sī mǎ 。jū xián ，yì zì kè kǔ ，wù jì lǎn ，wéi cí zhāng ，fàn làn tíng xù ，wéi shēn bó wú yá sì 。ér zì sì yú shān shuǐ jiān 。

　　yuán hé zhōng ，cháng lì zhào zhì jīng shī ；yòu xié chū wéi cì shǐ ，ér zǐ hòu dé liǔ zhōu 。jì zhì ，tàn yuē ：“shì qǐ bú zú wéi zhèng xié ？”yīn qí tǔ sú ，wéi shè jiāo jìn ，zhōu rén shùn lài 。qí sú yǐ nán nǚ zhì qián ，yuē bú shí shú ，zǐ běn xiàng móu ，zé méi wéi nú bì 。zǐ hòu yǔ shè fāng jì ，xī lìng shú guī 。qí yóu pín lì bú néng zhě ，lìng shū qí yòng ，zú xiàng dāng ，zé shǐ guī qí zhì 。guān chá shǐ xià qí fǎ yú tā zhōu ，bǐ yī suì ，miǎn ér guī zhě qiě qiān rén 。héng xiāng yǐ nán wéi jìn shì zhě ，jiē yǐ zǐ hòu wéi shī ，qí jīng chéng zǐ hòu kǒu jiǎng zhǐ huà wéi wén cí zhě ，xī yǒu fǎ dù kě guān 。

　　qí zhào zhì jīng shī ér fù wéi cì shǐ yě ，zhōng shān liú mèng dé yǔ xī yì zài qiǎn zhōng ，dāng yì bō zhōu 。zǐ hòu qì yuē ：“bō zhōu fēi rén suǒ jū ，ér mèng dé qīn zài táng ，wú bú rěn mèng dé zhī qióng ，wú cí yǐ bái qí dà rén ；qiě wàn wú mǔ zǐ jù wǎng lǐ ?！眖ǐng yú cháo ，jiāng bài shū ，yuàn yǐ liǔ yì bō ，suī zhòng dé zuì ，sǐ bú hèn 。yù yǒu yǐ mèng dé shì bái shàng zhě ，mèng dé yú shì gǎi cì lián zhōu 。wū hū ！shì qióng nǎi jiàn jiē yì 。jīn fū píng jū lǐ xiàng xiàng mù yuè ，jiǔ shí yóu xì xiàng zhēng zhú ，xǔ xǔ qiáng xiào yǔ yǐ xiàng qǔ xià ，wò shǒu chū fèi gān xiàng shì ，zhǐ tiān rì tì qì ，shì shēng sǐ bú xiàng bèi fù ，zhēn ruò kě xìn ；yī dàn lín xiǎo lì hài ，jǐn rú máo fā bǐ ，fǎn yǎn ruò bú xiàng shí 。luò xiàn jǐng ，bú yī yǐn shǒu jiù ，fǎn jǐ zhī ，yòu xià shí yān zhě ，jiē shì yě 。cǐ yí qín shòu yí dí suǒ bú rěn wéi ，ér qí rén zì shì yǐ wéi dé jì 。wén zǐ hòu zhī fēng ，yì kě yǐ shǎo kuì yǐ 。

　　zǐ hòu qián shí shǎo nián ，yǒng yú wéi rén ，bú zì guì zhòng gù jí ，wèi gōng yè kě lì jiù ，gù zuò fèi tuì 。jì tuì ，yòu wú xiàng zhī yǒu qì lì dé wèi zhě tuī wǎn ，gù zú sǐ yú qióng yì 。cái bú wéi shì yòng ，dào bú háng yú shí yě 。shǐ zǐ hòu zài tái shěng shí ，zì chí qí shēn ，yǐ néng rú sī mǎ cì shǐ shí ，yì zì bú chì ；chì shí ，yǒu rén lì néng jǔ zhī ，qiě bì fù yòng bú qióng 。rán zǐ hòu chì bú jiǔ ，qióng bú jí ，suī yǒu chū yú rén ，qí wén xué cí zhāng ，bì bú néng zì lì ，yǐ zhì bì chuán yú hòu rú jīn ，wú yí yě 。suī shǐ zǐ hòu dé suǒ yuàn ，wéi jiāng xiàng yú yī shí ，yǐ bǐ yì cǐ ，shú dé shú shī ，bì yǒu néng biàn zhī zhě 。

　　zǐ hòu yǐ yuán hé shí sì nián shí yī yuè bā rì zú ，nián sì shí qī 。yǐ shí wǔ nián qī yuè shí rì ，guī zàng wàn nián xiān rén mù cè 。zǐ hòu yǒu zǐ nán èr rén ：zhǎng yuē zhōu liù ，shǐ sì suì ；jì yuē zhōu qī ，zǐ hòu zú nǎi shēng 。nǚ zǐ èr rén ，jiē yòu 。qí dé guī zàng yě ，fèi jiē chū guān chá shǐ hé dōng péi jun1 háng lì 。háng lì yǒu jiē gài ，zhòng rán nuò ，yǔ zǐ hòu jié jiāo ，zǐ hòu yì wéi zhī jìn ，jìng lài qí lì 。zàng zǐ hòu yú wàn nián zhī mù zhě ，jiù dì lú zūn 。zūn ，zhuō rén ，xìng jǐn shèn ，xué wèn bú yàn 。zì zǐ hòu zhī chì ，zūn cóng ér jiā yān ，dǎi qí sǐ bú qù 。jì wǎng zàng zǐ hòu ，yòu jiāng jīng jì qí jiā ，shù jǐ yǒu shǐ zhōng zhě 。

　　míng yuē ：“shì wéi zǐ hòu zhī shì ，jì gù jì ān ，yǐ lì qí sì rén 。”